ویتامین ب ۱۰ (Vitamin B10) – پارا آمینوبنزوییک اسید / ویتامین BX
ویتامین ب ۱۰ که با نام‌های پارا آمینوبنزوییک اسید (PABA) یا گاهی «ویتامین BX» نیز شناخته می‌شود، یک ترکیب آلی از خانواده اسیدهای آمینوبنزوییک است. این ماده به‌طور مستقیم یک ویتامین ضروری برای انسان محسوب نمی‌شود، اما به‌عنوان جزء واسطه در سنتز اسید فولیک در باکتری‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. در بدن انسان، اهمیت آن بیشتر در قالب مکمل‌ها و فرآورده‌های محافظتی پوست و مو مطرح می‌شود.
ویژگی‌ها و خصوصیات
- فرمول شیمیایی: C7H7NO2
- ظاهر: بلورهای سفید تا کمی زردرنگ.
- انحلال‌پذیری: محلول در الکل و نسبتا محلول در آب.
- ویژگی خاص: پیش‌ساز بیوسنتز فولات در باکتری‌ها.
کارکردها و کاربردها
پارا آمینوبنزوییک اسید بیشتر به دلیل نقش آن در سنتز اسید فولیک در میکروارگانیسم‌ها شناخته می‌شود. در محصولات مراقبتی از پوست، PABA به‌عنوان فیلتر جذب‌کننده اشعه فرابنفش (UV) در ضدآفتاب‌ها به‌کار می‌رفته است، هرچند امروزه به‌دلیل بروز حساسیت‌های پوستی و جایگزینی فیلترهای مدرن کمتر استفاده می‌شود. همچنین در برخی مکمل‌ها به‌عنوان عامل کمک‌کننده برای سلامت مو و پوست معرفی شده است.
فواید احتمالی
- کمک به سلامت پوست و جلوگیری از بروز لکه‌های ناشی از نور خورشید.
- نقش حمایتی در رشد مو و کاهش ریزش آن (شواهد علمی محدود).
- کاربرد پژوهشی در بررسی سنتز فولات و متابولیسم باکتریایی.
مضرات و محدودیت‌ها
با اینکه PABA به‌طور کلی نسبتاً بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود، مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند موجب تهوع، استفراغ، اختلالات گوارشی و در برخی موارد واکنش‌های آلرژیک پوستی گردد. به همین دلیل استفاده خودسرانه و با دوز بالا توصیه نمی‌شود. همچنین امروزه بسیاری از تولیدکنندگان ضدآفتاب، محصولات خود را بدون PABA (اصطلاحاً PABA-free) عرضه می‌کنند.
جمع‌بندی
ویتامین ب ۱۰ یا پارا آمینوبنزوییک اسید ترکیبی است که بیشتر به دلیل نقش آن در سنتز فولات در باکتری‌ها و کاربردهای صنعتی و آرایشی شناخته می‌شود تا به‌عنوان یک ویتامین ضروری برای بدن انسان. هرچند به آن گاهی نام ویتامین داده می‌شود، اما در تقسیم‌بندی علمی ویتامین‌ها جایگاهی مستقل ندارد. اهمیت آن امروز بیشتر در حوزه مراقبت از پوست و تحقیقات بیوشیمی باقی مانده است.