دی‌اتیل‌استیل‌بسترول (Diethylstilbestrol - DES)
دی‌اتیل‌استیل‌بسترول که به اختصار DES نامیده می‌شود، یک ترکیب سنتتیک استروژنی است که نخستین بار در دهه ۱۹۳۰ میلادی ساخته شد. این دارو در نیمه قرن بیستم به‌طور گسترده برای پیشگیری از سقط جنین، درمان مشکلات هورمونی و برخی بیماری‌ها به زنان باردار تجویز می‌شد. با این حال، بعدها مشخص شد که مصرف آن پیامدهای خطرناک و طولانی‌مدتی برای مادران و فرزندان به‌دنبال دارد.
ویژگی‌های شیمیایی و دارویی
- گروه دارویی: استروژن سنتتیک.
- ساختار: ترکیب غیر استروئیدی با فعالیت شبه‌هورمونی.
- شکل ظاهری: پودر بلوری سفید تا زرد کم‌رنگ.
- کارکرد: تقلید از عملکرد استروژن طبیعی در بدن.
کاربردهای گذشته
DES در دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ به‌طور گسترده به زنان باردار داده می‌شد تا از سقط جنین، زایمان زودرس یا مشکلات بارداری جلوگیری کند. همچنین در درمان برخی اختلالات یائسگی و سرطان پروستات به‌کار می‌رفت. اما به مرور زمان شواهد علمی ثابت کرد که این دارو نه تنها مؤثر نبوده بلکه با خطرات جدی همراه است.
عوارض و پیامدهای سلامتی
- افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها، به‌ویژه آدنوکارسینوم سلول شفاف واژن و رحم در دختران مادرانی که در بارداری DES مصرف کرده بودند.
- اختلالات باروری در زنان و مردان نسل‌های بعدی.
- افزایش احتمال مشکلات بارداری و ناباروری.
- در خود مصرف‌کنندگان (مادران)، افزایش ریسک سرطان پستان و سایر اختلالات هورمونی.
وضعیت کنونی
از دهه ۱۹۷۰ استفاده از دی‌اتیل‌استیل‌بسترول در بارداری به‌طور کامل متوقف شد و امروزه به‌عنوان یکی از نمونه‌های شناخته‌شده از «فاجعه‌های دارویی» در تاریخ پزشکی در نظر گرفته می‌شود. در حال حاضر تنها در شرایط تحقیقاتی محدود یا برای برخی موارد خاص در دامپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جمع‌بندی
دی‌اتیل‌استیل‌بسترول نمونه‌ای بارز از اهمیت آزمایش‌های دقیق پیش از عرضه دارو و بررسی بلندمدت اثرات آن است. هرچند در ابتدا به‌عنوان دارویی امیدبخش معرفی شد، ولی در عمل عوارض جدی و غیرقابل جبرانی ایجاد کرد. تجربه DES نشان داد که اعتماد به داده‌های علمی ناقص می‌تواند سلامت نسل‌ها را به خطر بیندازد و اهمیت نظارت سختگیرانه در عرصه داروسازی را برجسته ساخت.